Historia BWA w Jeleniej Górze. Próba syntezy

Historia jeleniogórskiego BWA jest jedną z wielu historii galerii z sieci powstałej w czasach PRL-u. Jest opowieścią o instytucji oddalonej wiele kilometrów od centrum. Jelenią Górę dzieli dokładnie 455 km od stolicy. W czasach PRL-u, pomimo centralnego sterowania, galerii było jednak daleko do centrum. Podczas strajków sierpniowych, a później stanu wojennego blokada informacyjna skutecznie spowalniała wszelkie przepływy informacji oraz oddalała karkonoskie miasto od życia artystycznego stolicy czy nawet geograficznie bliższego Wrocławia. „Nowa fala” dzikiego malarstwa z drugiej połowy lat 80. również nie napłynęła do Kotliny Jeleniogórskiej. BWA było wtedy słabo dofinansowane, jednak w tym czasie główną barierą rozwoju była polityka ówczesnej dyrektorki, która oddzielała instytucję od wydarzeń artystycznych większych ośrodków ze względu na próbę podtrzymania modernistycznej wizji, iż sztuka jest autonomiczną dziedziną. Po upadku komunizmu Jelenią Górę przybliżyła do głównego nurtu życia artystycznego Janina Hobgarska wraz z zespołem. Jej kadencja zaczęła się w momencie przełomu ustrojowego Polski. Na realne zmiany galeria pracowała aż do początku XXI wieku, kiedy to nowy program został na dobre ukształtowany i w podobnej formie funkcjonuje do dziś. BWA jest już blisko, a może nawet się już w nim znajduje, centrum polskiego życia artystycznego. Również fizycznie – pociąg Pendolino dojedzie z Warszawy pod Karkonosze w pięć i pół godziny.

Specyfika jeleniogórskiego BWA wynika z faktu, iż w Jeleniej Górze jest jedyną galerią mającą w statucie zapis o upowszechnianiu sztuki współczesnej. W związku z tym jest ważnym punktem na mapie kulturalnej miasta, jego mieszkańcy bowiem nie mają alternatywy dla BWA. Dlatego ta instytucja wychodzi poza ramy tradycyjnej galerii, co teraz jest częstym zjawiskiem, jednak w jeleniogórskim BWA różnorodność programowa jest obecna już od 1999 roku. W czasach PRL-u galeria poszerzała swoją ofertę głównie poprzez działalność edukacyjną. Po analizie okazał się, że zmitologizowany okres cenzury i centralnego sterowania nie jest głównym wyznacznikiem historii tego czasu. Od początku istnienia placówki położenie u podnóża Karkonoszy i uzdrowiskowy charakter miasta powodowały, iż artyści i ludzie kultury chętnie przyjeżdżali do BWA. Taki mechanizm ma miejsce do dnia dzisiejszego. Instytucja kultury, jaką jest BWA, to również miejsce zaliczane do atrakcji turystycznych miasta, jednak pomimo tego oraz pomimo zależności od włodarzy miasta BWA się nie komercjalizuje, nie zamienia się również w jeden z wielu istniejących już w Jeleniej Górze domów kultury. BWA odgrywa ważną rolę jako instytucja upowszechniająca sztukę współczesną w mieście, regionie i Polsce. Buduje tożsamość kulturalną regionu oraz wzmacnia obszar turystyki, który jest jednym z głównych sił napędowych rozwoju miasta.

Historia BWA może być czytana na wiele sposobów, jednak obala czarno-biały podział na „zły” PRL i „dobre” czasy po 1989 roku. Jak wykazuję w mojej pracy – galeria borykała się z wieloma problemami na początku istnienia, a przemiana ustrojowa często nie przynosiła ich rozwiązania. Warto podkreślić, że nie były to problemy polityczne, lecz przede wszystkim finansowe. Również wydarzenia w centrum kraju nie były mocno odczuwalne w BWA. Bojkot oficjalnych instytucji artystycznych, wprowadzony w kwietniu 1982 roku, dla wielu artystów lokalnego środowiska pozostawał pustym hasłem i nie powodował odrzucenia współpracy z jedyną galerią sztuki współczesnej u podnóża Karkonoszy. Pomimo centralnego sterowania i kryzysów w środowisku artystycznym BWA miało swój program, który realizowało. Po przełomie ustrojowym galeria, pomimo wielu zmian w jej czterdziestodwuletniej historii, nie próbowała odcinać się od swoich korzeni, o czym świadczą pozostawienie pierwotnej nazwy czy kontynuacja wielu tradycji, na przykład organizowanie wystaw poplenerowych z warsztatów tkackich w Kowarach, które nadal funkcjonują pomimo likwidacji zakładu produkcji dywanów. Czasy młodości galerii są postrzegane przez środowisko tworzące zarówno ówcześnie, jak i teraz jako bardzo istotny moment w życiu artystycznym regionu. Dzisiejsza dobra kondycja galerii i bogaty program oparty na popularyzowaniu sztuki współczesnej są wynikiem wieloletniej pracy zespołu, którego trzon stanowiła przez trzydzieści lat Janina Hobgarska, do końca swojej pracy dynamicznie realizująca misję pokazywania sztuki współczesnej.

Pomimo wielkiego rozwoju i bogatej oferty BWA dla wielu grup społecznych popularność instytucji wśród młodzieży maleje, co zdaniem Janiny Hobgarskiej jest głównym problemem tej instytucji. Przez trzydzieści lat obserwowała sztukę polską, a w Karkonoszach to ona wraz z zespołem decydowała, co będzie prezentowane w tym regionie. Galeria znana jest w Polsce z pokazywania fotografii. Jest to zasługa dyrektor Hobgarskiej, która należy do Związku Polskich Artystów Fotografików – bardzo aktywnego w Jeleniej Górze. Zwiększona ilość pokazów fotografii za czasów jej kadencji jest złudzeniem – galeria od zawsze pokazywała prace fotograficzne. Popularność medium fotografii w Kotlinie Jeleniogórskiej wiąże się ściśle z malowniczymi krajobrazami Karkonoszy, które w ten sposób zostają uwiecznione. Pierwsza wystawa zorganizowana w BWA w 1977 roku trwała miesiąc. Według sprawozdania z działalności BWA dla wojewódzkiego Wydziału Kultury i Sztuki odwiedziło ją około 3800 osób. Wtedy w Jeleniej Górze było 82 700 mieszkańców, czyli podobnie jak obecnie. Liczba osób, które odwiedziły galerię w 1977 roku, była kilkukrotnie wyższa niż w latach późniejszych. W pierwszym okresie działalności BWA liczba odwiedzających jeden pokaz oscylowała pomiędzy 2000 a 4000. Teraz największą popularnością cieszą się wystawy uznanych, kanonicznych artystów. Jednak jest to szerszy problem niewystępujący wyłącznie w jeleniogórskim BWA.

(ur. 1993)
Studia: Wydział Zarządzania Kulturą Wizualną ASP w Warszawie (I st. 2013–2016, II st. 2016–2018). Zajmuje się badaniami teoretycznymi w dziedzinach: sztuka, historia sztuki, kulturoznawstwo, architektura, urbanistyka, kultury wizualna. Współtwórczyni międzynarodowego projektu Hack (y)our Border (2015) i Społecznego Archiwum Miejsca Universam Grochów (ze Stowarzyszeniem Badawczo-Animacyjnym Flâneur, 2015–2016). Reprezentowała warszawską grupę lokalną międzynarodowej organizacji European Alternatives podczas Transeuropa Festival w Belgradzie (2015). Współpracuje z redakcją zina „Szumowiny”.